Het wankele evenwicht
Ons functioneren wordt bepaald door de balans van individualiteit en collectiviteit. Die balans is bij de één sterker dan bij de ander. Bovendien is deze balans vaak onderhevig aan golfbewegingen, die maken dat we het ene moment sterker in onze schoenen staan dan het andere. En er zijn periodes, waarin die balans een wankel evenwicht is, dat bij het minste of geringste verstoord kan worden, en kan vervallen tot escalatie!
Onze individualiteit ontwikkelt zich in de gewenning van referentie en ervaring. Maar deze individualiteit is 'geworteld' in onze collectiviteit, onze achtergrond van verbanden en verbindingen. En in de wederkerigheid van deze beide ontstaan de metaforen, waarmee wij onze betekenis verlenen. Wanneer deze verbinding echter stagneert of overbelast raakt, kan dat leiden tot escalatie. Dan kiezen die metaforen hun eigen uitweg, ten koste van de betekenende verbanden. Dat kan zich dan gaan uiten in allerlei stoornissen op psychisch of somatisch gebied, waarin onze betekenisverlening ontspoort.
Een terrein waarop dit bijvoorbeeld duidelijk zichtbaar wordt is dat van dementie, wanneer de betekenende vermogens verschrompelen. Dan ontstaat op een gegeven moment een punt, dat een bepaalde druk niet meer kan worden verwerkt, en het systeem escaleert. En vaak is dan die balans slechts te herstellen op een lager niveau van functioneren.
Maar meer van dit soort stoornissen zijn te herleiden tot een verstoorde betekenisontwikkeling. En soms kan de balans ook worden hersteld op hetzelfde of een hoger niveau. De sleutelfactor daarin zijn onze metaforen, omdat die altijd hun metaforische karakter behouden (dat noemen we de wet van behoud van informatie). Daarmee kunnen ze ons de weg wijzen naar herstel van balans - wanneer wij ze metaforisch kunnen begrijpen, in hun relatie tot hun verbanden. Want daarmee kunnen we ze terug herleiden, door nieuwe verbindingen te leggen in onze ‘inter-esse’ (Letterlijk: tussen-zijn).
Ook in het verstoorde evenwicht gaat het vaak om een specifieke uitdaging voor het systeem. De essentie daarin is het vinden van het subject, het onderwerp. De vraag: ‘waar gáát het over?’, vanuit metaforisch perspectief. Het perspectief van de verbinding van individualiteit en collectiviteit, deeltje en veld, subject en predicaat. In het werken met ‘inter-esse’ kunnen we de aandacht ontwikkelen, die onze betekenisverlening de ruimte geeft voor spontane zelf-transformatie, om in onze stroombalans de verbinding met het betekenend veld te herstellen. Op het niveau dat daarin mogelijk is.